Powstanie Styczniowe było przygotowywane na wiele lat przed jego rozpoczęciem. Iskrą zapalną do wybuchu insurekcji była zaplanowana przez zaborcę rosyjskiego na 15 stycznia 1863 roku tzw. branka, czyli pobór do wojska carskiego, według ustalonych list, zawierających nazwiska ludzi nastawionych negatywnie do zaborcy. Konspiratorzy ustalili datę wybuchu powstania na tydzień później, czyli w nocy z 22 na 23 stycznia. Powstanie Styczniowe miało charakter wojny partyzanckiej, w trakcie której stoczono ponad 1200 bitew i potyczek.
Łomżyniacy brali czynny udział w walkach, ale też wpierali je aprowizacyjnie. Wychowankowie łomżyńskiego gimnazjum Rafał Krajewski i Józef Toczyski byli członkami powstańczego Rządu Narodowego, należąc do najbliższych współpracowników naczelnika powstania - Romualda Traugutta. Zapłacili też cenę najwyższą - zostali straceni na stokach Cytadeli Warszawskiej razem z przywódcą powstania i dwoma innymi współoskarżonymi - 5 sierpnia 1864 roku. Rafała Krajewskiego upamiętniła społeczność I Liceum Ogólnokształcącego w Łomży nadając jego imię jednej z pracowni w dniu 31 marca 2023 r.
W 160 lat po tragicznych wydarzeniach (15 czerwca 2023 r.) upamiętniono również najtragiczniejsze wydarzenie Powstania Styczniowego na naszym terenie. 21 lipca 1863 r. w Wygodzie pod Łomżą "napadniętym został przez moskali, pod dowództwem essauły Zawistowskiego, oddział złożony z 50-ciu młodych ludzi, prawie wszystkich uczniów ze szkół, dążących do formującego się oddziału". Torturowano ich przez wiele godzin, by zabić na koniec bestialsko. Wymowny pomnik stanął w miejscu skąd ruszyła młodzież, by dołączyć do walczących, znajdującym się w parku II Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Konopnickiej w Łomży. (więcej o odsłonięciu pomnika: https://powiatlomzynski.pl/index.php?wiad=4364). W ten sposób Łomża zyskała drugie miejsce tak ściśle związane z Powstaniem Styczniowym.
Łomżyńskie obchody rocznicowe rozpoczęły się przed pomnikiem Bohaterów Powstania Styczniowego przy ulicy Szosa Zambrowska, który odsłonięto 2 listopada 1916 r. W miejscu straceń z okresu Powstania Styczniowego, na tzw. Mokrej Łączce, znajduje się zbiorowa mogiła, tych którzy zostali rozstrzelani lub powieszeni za udział w zrywie wolnościowym. Egzekucje odbywały się wobec licznie spędzonych przez kozaków mieszkańców Łomży, na podmokłej łączce za miastem, gdzie wybudowano szubienicę i postawiono słupy, do których przywiązywano rozstrzeliwanych. Ofiary egzekucji wrzucano do wcześniej wykopanych w tym. miejscu dołów - łącznie kilkanaście osób. Ponadto aresztowano ponad 1000 osób, z których przeszło 600 wywieziono na Sybir.
Następnie delegacje przemieściły się do parku II Liceum Ogólnokształcącego przed pomnik 50. Gimnazjalistów, gdzie również złożono kwiaty i zapalono znicze.
W uroczystościach udział wzięli m.in. Zastępca Prezydenta Łomży Andrzej Stypułkowski, Przewodniczący Rady Miejskiej w Łomży Wiesław Grzymała, Naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Białymstoku dr hab. Krzysztof Sychowicz, Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej Józef Babiel, Wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej Wawrzyniec Kłosiński, Komendant Hufca Nadnarwiańskiego ZHP w Łomży hm Wiesław Domański wraz z harcerzami, przedstawiciele wojska.
CZEŚĆ I CHWAŁA BOHATEROM!
